Тарихы
Өмірбаяны. Қабылбаев Шырақбек Қабылбайұлы
Қабылбаев Шырақбек Қабылбайұлы (1908-1976 жж.) – мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақ КСР Ішкі істер министрі, генерал-лейтенант (ІІ дәрежелі ішкі қызмет генералы), ІІМ еңбек сіңірген қызметкері.
1908 жылы 9 наурызда Семей губерниясы Қарқаралы уезінің Абралы болысының № 3 ауылында (Қазақ КСР Семей облысы Абралы ауданының №2 ауылы) дүниеге келген.
Ата-анасы: әкесі-Бұхарбаев Қабылбай (1860 жылы туған) және анасы – Бұхарбаева Масура (1874 жылы туған). 1930 жылы колхозға қосылып, 1932 жылға дейін Абралы ауданының № 2 ауылында тұрды. Ата-аналардың бір ауылдастарының ішінен Абралы ауданында В. М. Молотов атындағы колхоз ұйымдастырылды. Әкесі 1933 жылы Семей қаласында, анасы 1948 жылы Жамбыл облысының Луговой ауданында қайтыс болды.
1923 жылға дейін Ш. Қабылбаев ата-анасымен бірге тұрып, ауылдық мектепте оқыды. Ауыл мектебінің 3-сыныбын бітіріп, 1924 жылы Семей қаласындағы ересек қазақ мектебіне, кейінірек, 1925 жылы Семей педагогикалық техникумының дайындық тобына түсті.
1925 жылдың қыркүйегінен 1931 жылдың маусымына дейін Семей педагогикалық техникумында бастапқыда 2 дайындық тобында, содан кейін 4 негізгі курста оқыды.
1926 жылдың 21 ақпанынан бастап 1934 жылға дейін ВЛКСМ мүшесі болды. 1930 жылы Семей аудандық комитеті бірінші большевиктік себу бойынша Ұлан ауданына іссапарға барып, 5 ай жұмыс істеді.
Техникум қабырғасында комсомол жұмысына қатысты. Техникумда болған кезінде Түрксіб желісі бойынша таратушы және 1930 жылы 5 тамызда Семей қалалық партия ұйымында БКП (б) кандидаты болып қабылданған "Қарабаш-Туз" Солпромындағы балалар алаңының меңгерушісі болып жұмыс істеді.
1931 жылы шілдеде Семей педагогикалық техникумын (Қазпедтехникум) "Бастауыш мектеп мұғалімі" мамандығы бойынша аяқтады.
Техникумды бітіргеннен кейін, 1931 жылдың маусым-15 қазан аралығында Семей ет салқындату құрылысының "Стройуч" мектебінің математика пәнінің оқытушысы, оқу бөлімінің меңгерушісі болып жұмыс істеді.
1931 жылдың 15 қазанынан 1932 жылдың 10 ақпанына дейін Семей қаласының халыққа білім беру бөлімінің инспекторы болып жұмыс істеді.
1932 жылдың 10 ақпанынан 25 қазанына дейін Семей облысы Жаңа-Семей қаласындағы үлгілі жеті жылдық колхоз жастары мектебінің меңгерушісі болып жұмыс істеді.
1932 жылы Кеңес Армиясының қатарына шақырылды. 1932 жылдың 10 қарашасы мен 1933 жылдың 14 қарашасы аралығында Алматы қаласындағы атты әскер ұлттық полкінде Қызыл әскер болып қызмет етті. Әскери қызметте бір жыл орта білімі бар және 1933 жылы қарашада взвод командиріне емтихан тапсырып, демобилизацияланды (орташа резервтік Комсомол).
Әскерден демобилизациядан кейін ОГПУ-НКВД-ға жұмысқа қабылданды.
1933 жылғы 20 қараша мен 1938 жылғы 10 наурыз аралығында НКВД органдарында қызметте болды.
1933 жылдың 20 қарашасынан 1934 жылдың 22 наурызына дейін Қазақ КСР ОГПУ Ақтөбе облыстық бөлімінің практиканты болды.
1934 жылы наурызда Алматы қаласындағы ОГПУ Өкілетті өкілдігі жанындағы КГБ ұлттық жедел курстарына жіберілді, оны 1935 жылы наурызда бітірді.
Курстарды аяқтағаннан кейін Қазақ КСР бойынша НКВД Басқармасының Алматы қ.МҚБ Ерекше бөлімінің 4-ші бөлімшесінің уәкілі болып тағайындалды.
1936 жылдың 1 қаңтарынан 1937 жылдың 1 маусымына дейін ҚазКСР бойынша НКВД Басқармасының Алматы қаласы МҚБ Ерекше бөлімінің жедел уәкілі болып жұмыс істеді. 1936 жылы сәуірде оған "мемлекеттік қауіпсіздік сержанты"атағы берілді.
1937 жылдың 1 маусымынан 1938 жылдың 14 наурызына дейін Қазақ КСР бойынша НКВД Басқармасының Алматы қаласы МҚБ 3-бөлімінің 5-ші бөлімшесінің жедел уәкілі болып жұмыс істеді.
1938 жылы наурызда Қазақ КСР НКВД партия ұйымы КОКП мүшелігіне қабылданды.
1938 жылы 14 наурызда денсаулығына байланысты зейнетке шығып, НКВД запастағы командалық құрамға қабылданды.
БКП (б) мүшелігіне 1938 жылы наурызда Алматы партия ұйымы қабылданды (партбилет № 1597804).
1938 жылдың наурызынан тамызына дейін НКВД органдарынан босатылғаннан кейін Ш.Қабылбаев Қазақ КСР ХКК құпия бөлімінің меңгерушісі болып жұмыс істеді.
1938 жылы 9 тамызда Ш. Қабылбаев Қазақ КСР Министрлер Кеңесінен ауыстырылып, Қазақстан К (б) ОК аппаратына жұмысқа қабылданды.
1939 жылдың 7 қаңтарынан бастап Қазақстан КП ОК хатшысының көмекшісі қызметіне кірісті. Осы кезеңде Шракбек Қабылбайұлы Қазақстан КП ОК үшінші, содан кейін екінші хатшысының көмекшісі болып жұмыс істеді. Партиялық тапсырма тәртібімен парторгтың партия Орталық Комитетінің ерекше секторындағы орынбасары болып жұмыс істеді. Қазақстан КП ОК хатшысының көмекшісі және Қазақстан КП ОК кадрлар бөлімінің нұсқаушысы лауазымында 1941 жылдың 8 наурызына дейін қызмет атқарды.
1940 жылдың қараша айында Ш.Қабылбаевқа "кіші лейтенант"арнайы атағы берілді.
1941 жылғы 8 наурыздан 1942 жылғы 11 наурызға дейін Қазақстан КП ОК кадрлар бөлімінің Кеңес органдары кадрлар секторының меңгерушісі болып жұмыс істеді.
1942 жылғы 11 наурыздан 1948 жылғы 16 қарашаға дейін Қазақстан КП ОК ұйымдастыру-нұсқау бөлімі меңгерушісінің орынбасары болды.
1943 жылы ақпанда Ш. Қабылбаевқа "аға лейтенант"арнайы атағы берілді.
1947 жылғы 15 қаңтар мен 24 қазан аралығында Ш. Қабылбаев БКП (б) ОК жанындағы Жоғары партия мектебі жанындағы басшы партия қызметкерлерін қайта даярлаудың тоғыз айлық курсын бітірді.
1948 жылғы 16 қарашадан 1953 жылғы 9 мамырға дейін Қазақстан КП ОК әкімшілік бөлімінің меңгерушісі болып жұмыс істеді.
1952 жылы КОКП ОК жанындағы Жоғары партия мектебінің сырттай бөлімін "партия-кеңес қызметкері"мамандығы бойынша үздік бітірді.
Қазақстан КП ОК бөлімдерінің бірлестігіне байланысты Ш. Қабылбаев 1953 жылы 9 мамырда Қазақстан КП ОК әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі болып бекітілді.
Қазақстан КП ОК аппаратында Ш. Қабылбаев 16 жыл жұмыс істеді.
КОКП ОК қаулысымен 1954 жылғы 10 тамызда Ш. Қабылбаев Қазақ КСР Ішкі істер министрі болып бекітілді.
1954 жылдың қараша айында Шракбек Қабылбаевқа "полковник"арнайы атағы берілді.
1957 жылы 17 наурызда Ш. Қабылбаевқа 3 дәрежелі ішкі қызмет генералы атағы берілді.
"Республика ішкі істер министрлігінің жұмысындағы елеулі кемшіліктер туралы" Қазақстан КП ОК бюросының 1959 жылғы 19 қазандағы қаулысына сәйкес ол атқаратын қызметінен босатылып, Қазақ КСР ІІМ-нің қарамағында қалдырылды. Бұған Қарағанды металлургия зауытының құрылысы кезінде жаппай тәртіпсіздіктер туындаған Теміртау қаласындағы оқиғалар себеп болды.
1959 жылғы 16 желтоқсан мен 1960 жылғы 27 ақпан аралығында МПВО (жергілікті әуе шабуылына қарсы қорғаныс) Алматы республикалық мектебінің курс бастығы болып жұмыс істеді.
1960 жылдың 27 ақпаны мен 19 сәуірі аралығында Қазақ КСР ІІМ қарамағында болды.
1960 жылдың 19 сәуірі мен 5 тамызы аралығында Алматы облыстық еңбекші депутаттар кеңесі атқару комитеті қоғамдық тәртіпті сақтау басқармасы (ЖБББҰ) бастығының орынбасары болып жұмыс істеді.
1960 жылдың 5 тамызынан 1961 жылдың 4 қаңтарына дейін Алматы облыстық еңбекші депутаттар кеңесі атқару комитетінің УООП бастығының міндетін атқарды.
1961 жылдың 4 қаңтарынан 1967 жылдың 12 сәуіріне дейін Алматы облыстық еңбекші депутаттар кеңесі атқару комитетінің УООП бастығы болып жұмыс істеді.
1967 жылғы 12 сәуірден 1973 жылғы қарашаға дейін Қазақ КСР Ішкі істер министрі қызметін атқарды. 1967 жылдың 1 қарашасында Ш. Қабылбаевқа 2 дәрежелі ішкі қызмет генералы атағы берілді.
Ш. қ. Қабылбаев төрт рет Қазақстан КП ОК мүшесі, үш рет Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.
Сайланды:
— 1947-1953 жылдары Алматы қалалық еңбекші депутаттар Кеңесінің депутаты болды;
— 1945-1951 жылдары Алматы қаласы Сталиндік аудандық партия комитетінің мүшесі; Қазақстан КП ОК аппаратының парторганизация бюросының хатшысы болды;
— 1949 жылдың ақпанынан 1954 жылдың ақпанына дейін Қазақстан КП ОК мүшесі болды;
— 1962 жылдан бастап Қазақстан КП Алматы облыстық комитетінің мүшесі, еңбек депутаттары Алматы облыстық Кеңесінің депутаты болды.
-1967 жылы 12 наурызда Алматы облыстық еңбек депутаттары Кеңесінің депутаты болып сайланды;
— 1967 жылғы 24 желтоқсанда Қарағанды облысы Қаражал округі бойынша Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды;
— 1971 жылғы 26 ақпанда Қазақстан КП Орталық Комитетінің мүшесі болып сайланды (Қазақстан КП XII съезі болып сайланды);
- 1971 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.
Еңбек Қызыл Ту орденімен (1956, 1967 жж.), Ленин орденімен, "Қызыл Жұлдыз" орденімен (1945 ж.), Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен, КСРО ІІМ Құрмет грамотасымен (1970 ж.), "КСРО Қарулы Күштеріне 40 жыл" медалімен, "Ұлы Отан соғысындағы ерен еңбегі үшін" медалімен марапатталған 1941-1945 жж." (1945 ж.), ІІІ дәрежелі "Мінсіз қызметі үшін" медалімен, ІІ дәрежелі "Мінсіз қызметі үшін" медалімен, І дәрежелі "Мінсіз қызметі үшін" медалімен, "тың жерлерді игергені үшін" медалімен, "Кеңес милициясына 50 жыл"мерейтойлық медалімен, "В.И. Лениннің туғанына 100 жыл толуына орай Ерен еңбегі үшін" мерейтойлық медалімен (1970 ж.), "КСРО Мемлекеттік шекарасын қорғаудағы айырмашылығы үшін" медалімен, "КСРО Қарулы Күштеріне 10 жыл" медалімен, "қоғамдық тәртіпті сақтау бойынша үздік қызметі үшін"медалімен марапатталған. КСРО ІІМ Құрмет Кітабына енгізілген.
Үйленген, екі қызы және бір ұлы бар. Әйелі-Қабылбаева Қазиза Мусиновна (1908 жылы туған); қызы – Қабылбаева (Бекзатова) Раиса (1934 жылы туған), қызы – Қабылбаева Әсия (1936 жылы туған), ұлы – Қабылбаев Марат (1939 жылы туған).
1928 жылдан бері үйленген. Әйелі-Қабылбаева Қазиза Семей облысы Абралы ауданы № 5 ауылының кедей шаруаларынан шыққан.
Оның екі әпкесі бар. Кабылбаева Кенжеш (1923 жылы туған) және Мустина Шакен (1911 жылы туған).
1976 жылы 5 шілдеде 68 жасында генерал-лейтенант Ш. Қ. Қабылбаев қайтыс болды.
Ш.Қ. Қабылбаевтың ел алдындағы еңбегін және оның ішкі істер саласындағы кадрлық және мемлекеттік саясатты іске асыруға қосқан үлесін ескере отырып, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 9 желтоқсандағы № 1287 қаулысымен Қазақстан Республикасы ІІМ Қостанай академиясына ол туралы еске алу мақсатында Шракбек Қабылбайұлы Қабылбаевтың құрметті есімі берілді.
Шырақбек Қабылбайұлы Қабылбаевтың 100-жылдығына арналған фильм
Шырақбек Қабылбайұлы Қабылбаевтың туыстарымен ұсынылған фильм. Автор: Ахат Ибраев.
«Генерал туралы ән»
«Генерал туралы ән»
Авторлар:
Музыка: Кәлібек Деріпсалдин
Сөздері: Серікбай Оспанов
«Генерал туралы ән»